Kurmacada Güvenilmez Anlatıcı

Güvenilmez anlatıcı yazardan kurmacağa doğal bir köprünün aktarımdır. Anlatının içinde ya doğrudan anlatıcının algı, ön yargı veya bilişsel sınırlamalarını ele ortaya çıkar ya da metnin kurgusal yapısından kaynaklanan bilinçli bir strateji olarak kullanılır. Ama güvenilmez anlatıcı, yalnızca bir teknik değil, yani sırf edebiyatın insan zihni, algı, hafıza ve toplumsal dinamiklerle kurduğu ilişkiye dair derin bir sorgulamadır. Aytaç Ören Kurmaca’da Güvenilmez Anlatıcı kitabında önce güvenilmez anlatıcının kuramsal yönlerini ele alıyor. Sonra dört önemli edebi eserde kuramsal çerçeveye bağlı kalarak bu anlatım tekniğinin nasıl işlediğine bakıyor. Tabii, güvenilmez anlatıcıyı yalnızca bir anlatı tekniği olarak değil aynı zamanda kurmacanın gerçekleşmesi ve dilin gerçekliği ifade etme sistemi üzerinden kavramı sorgulayarak… Henry James’in anlatıcısı, sanrı ile gerçek arasındaki sınırları belirsizleştirirken, Fitzgerald’ın anlatıcısı, okurun olayları nasıl değerlendirmesi gerektiğine karışan bilinçli bir süzgeç işlevi görür. Salinger’ın anlatıcısı, bireysel kimlik, toplumsal yabancılaşma ve gençlik deneyimlerinin öznel doğası bağlamında güvenilmezliğini ortaya koyarken, Dostoyevski’nin anlatıcısı ise modern bireyin parçalanmış ruh hâlini ve gerçeklikle çelişkili ilişkisini gözler önüne serer. Aslında her bir anlatıcının arkasında insanın doğasına dönük karanlık gerçekliklere tutulan bir ışık olduğu da görülür. Kurmaca’da Güvenilmez Anlatıcı James’ten Dostoyevski’ye, Fitzgerald’dan Salinger’a dört büyük eserde güvenilmez anlatıcının izini süren ufuk açıcı bir bakış…