Tefsir Haşiye Geleneğinde Haşiyetü’ş-Şihab

Tefsir Hâşiye Geleneğinde Hâşiyetü’ş-Şihâb -Usûl ve Muhteva Odaklı Bir İnceleme- On yedinci yüzyılda yaşamış Mısırlı Hanefî âlim Şihâbüddîn el-Hafâcî (ö. 1069/1659), İnâyetü’l-Kâdî ve Kifâyetü’r-Râdî adlı Beyzâvî Hâşiyesi, tefsir hâşiye geleneği içerisinde önemli bir yere sahiptir. Arap dilinde ortaya koyduğu eserlerle kendi asrının önde gelen dilbilimcisi olmasının yanında Beyzâvî Tefsiri’ne yazdığı hâşiyesiyle şöhretini Osmanlı payitahtında artırmıştır. Bunun üzerine birçok yerde kendisine kaza yetkisi verilmiştir. Bu eser, kendisinden önceki hâşiyelerde ele alınan meseleleri daha derinlikli ve sistematik biçimde işlemekle birlikte özgün katkı ve eleştirilere yer vererek öne çıkmıştır. Üslubu, muhtevası ve usulüyle sonraki tefsir ve hâşiyelere de etki etmiştir. Bu çalışma, Hafâcî’nin hâşiyecilik anlayışını ve onun tefsir hâşiye geleneği içindeki yerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma bir giriş ve dört ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde konunun amacı, önemi ve kullanılan kaynaklar tanıtılmıştır. Birinci bölüm, İslam telif geleneğinde tefsir hâşiyeciliğini tanım, tarihî gelişim ve temel özellikler açısından ele almaktadır. İkinci bölümde, Hafâcî’nin hayatı, ilmî kişiliği, eserleri ve yaşadığı dönemin ilmî ve sosyo-politik bağlamı incelenmiştir. Üçüncü bölüm, ele alınan hâşiyeyi üslup, yöntem ve kaynak kullanımı açısından analiz etmektedir. Dördüncü ve son bölümde ise eser, ulûmu’l-Kur’ân ve tefsir ilmi bağlamında değerlendirilerek içerik yönüyle tahlil edilmiştir. İçerik tahlil edilirken meşhur Beyzâvî hâşiyleriyle mukayeselere de yer verilmiştir. Ayrıca eserin sonraki literatüre etkisi Konevî Hâşiyesi ve kendisinden sonra yazılan Âlûsî, Kâsımî ve Elmalılı gibi müstakil tefsirlerde ona yapılan atıflar üzerinden gösterilmiştir. Anahtar Kelimeler: Tefsir; Beyzâvî, Hâşiye; Şihâbüddin el-Hafâcî; İnâyetü’l- Kâdî ve Kifâyetü’r-Râdî